Alevi-Bektaşi edebiyatının yedi ulu ozanından biri olan Pir Sultan Abdal, şiirlerinde geleneksel Alevi inancının mazmunlarını kullandığı gibi, kendine has hayal ve imge dünyasıyla halk edebiyatının önemli simalarından biri haline gelmiştir. Deyişleriyle kendinden sonra gelen halk şairleri üzerinde önemli bir etki yaratmış olması nedeniyle birçok araştırmacının dikkatini çekmiş, şahsiyeti ve sanatı üzerine birçok araştırma yapılmıştır.
Kimlerin ilgi ve tecessüsüne mazhar olduğuna kısaca göz attığımızda, Pir Sultan Abdal; Sabahattin Eyüboğlu, Cevdet Kudret, Abdülbaki Gölpınarlı, Pertev Naili Boratav, Asım Bezirci, İsmet Zeki Eyüboğlu, Selami Münir Yurdatap, İbrahim Aslanoğlu, Cahit Öztelli, Lütfi Kaleli, Öner Yağcı, Ali Haydar Avcı, Ömer Uluçay, Nurettin Albayrak, Orhan Ural, Hasan Aktaş, Ahmet Özdemir, Ali Balım, Mehmet Öksüz, Leyla Akgül, Hikmet Pala, Mithat Baş, Haydar Kaya, Naci Kasım ve Cihan Sezen gibi pek çok isim tarafından araştırılmış, hayatı ve şiirleri tespit edilmeye çalışılmış bir halk ozanıdır.
Bu araştırmacılardan biri de Sadeddin Nüzhet Ergun’dur.
Sadiyye tarikatı şeyhlerinden Yenişehirli Mehmed Vehbi Efendi’nin* torunu olan Ergun’un tam adı Hüseyin Sadeddin Nüzhet’tir. Edebiyat tarihimizde yaptığı bilimsel araştırmalarıyla öncü olan Ergun’un Alevi-Bektaşi edebiyatıyla ilgili “Bektaşî Şairleri ve Nefesleri” ile “Hatâyî Divanı Şah İsmail Safevî Edebi Hayatı ve Nefesleri” adlı iki önemli çalışması daha bulunmaktadır. Pir Sultan Abdal ile ilgili çalışması ilk kez 1929 yılında İstanbul’da Evkaf Matbaası’nda basılmıştır. Yaklaşık 100 yıl sonra, geçtiğimiz günlerde Çolpan Kitap tarafından yeniden basılan çalışma Mehmet Can Doğan tarafından yayına hazırlandı.
İlk yayınlandığı adıyla “XVII. Asır Saz Şairlerinden Pir Sultan Abdal” ismini taşıyan bu çalışmada Ergun, eseri yazarken kullandığı kaynaklardan bahseder. Ozanın hayatını, Bektaşi geleneği ve Alevi inancı düsturlarıyla harmanlanmış şiir örneklerini kullanarak geniş bir şekilde ele alır. Bâtıni Şahsiyeti başlıklı kısımda, ozanın evrende görünen şeylerin arkasındaki gizli yönleri dışa vuran ve üstü kapalı anlamları sade bir Türkçeyle dile getirdiği nefesleri üzerine bir inceleme yapılmıştır. Fakat bu incelemede oldukça yanlı ve asılsız iddialarda bulunur. Kısaca edebi şahsiyetinden bahisle ozana ait nefeslere yer verilir. Kitabın son kısmında bazı Pir Sultan Abdal deyişlerinin notalarına yer verilir ve günümüzde anlamı bilinmeyen Arapça-Farsça sözcüklerin Türkçe karşılıklarının yer aldığı bir sözlükçe de bulunmaktadır.
Pir Sultan Abdal üzerine yapılan ilk çalışmalardan olması hasebiyle yeninden yayımlanmış olması önemlidir. Halk edebiyatımızın dini-tasavvufi koluna mensup, derin etkileri olmuş ve kendinden sonra birçok halk şairini etkilemiş bir ozan üzerine hazırlanmış bu araştırma Türkoloji dünyasına ozanın şu dizeleriyle seslenmektedir:
Bir nefescik söyleyeyim
Dinlemezsen neyleyeyim
Aşk deryasın boylayayım
Ummana dalmağa geldim
Bünyamin Tan
* Kendisine ait bir divan bulunmakta olup tarafımdan yayımlanmıştır: Yenişehirli Mehmed Vehbi Efendi: Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı, Gece Kitaplığı, Ankara, 2020, 161 s.