Bu Nobel sezonunda (sınırlı konfor alanlarından çıkmasalar da kuşkusuz mükemmel bir zevke sahip) altı beyaz İsveçli, hangi yazarın milyonlarca okur tarafından okunacağına karar verecek.
Bilinmeyen yazarları gölgelerden çıkarıp sahneye çıkarma yetenekleri düşünüldüğünde, edebiyat ödüllerinin ne kadar güçlü olduğu fikri rahatsız edici gelebilir. Ve bu özellikle Nobel Edebiyat Ödülü için geçerlidir.
Geçmiş yıllardaki tahminlerimizde, ödülü çok önceden hak etmiş bazı yazarlar olmuştu: Svetlana Alexievich, Olga Tokarczuk ve Peter Handke. (Bob Dylan’ın 2016’daki ödülünü tahmin etmek zihinsel yeteneklerimizin ötesindeydi.)
İngilizce konuşulan dünyanın, İngilizce dışındaki dillerde yaratılan popüler kültürü tüketme eğilimi artarken, Nobel Edebiyat Komitesi ters yönde ilerliyor gibi görünüyor. Buna bir örnek, Kore sineması, televizyonu ve pop müziğinde meydana gelen eşi görülmemiş kültürel küreselleşmedir. Şu anda Kore dramalarının ana akım Amerikan izleyicisine sahip olduğu, Kore filmlerinin ve şovlarının Oscar ve Emmy’nin yanı sıra Palme d’Ors kazandığı bir zamandayız.
Ancak son birkaç yılın Nobel kazananlarının istatistiklerine baktığımızda, son altı kazanandan dördünün İngilizce yazdığını ve geri kalan ikisinin, İngilizce yazmasa da Avrupalı yazarlar olduğunu görüyoruz. Bu post-Squid Game ve post-BTS dünyada, İsveç Akademisinin konfor alanının dışına çıkacağını ve yalnızca sömürgecilerinin dilinde yazan yazarları ödüllendirmekten vazgeçeceğini bekleyebilirsiniz. Ancak Akademi halen, İngilizcenin hakimiyetindeki edebi cemaate yaranmaya çalışır gibi görünüyor.
Seçici kurulun nasıl bir zengin edebi çeşitlilik arasından seçim yapabileceğini göstermek amacıyla, dünyanın her yerinden Nobel Ödülü’nü hak ettiğini düşündüğümüz olağanüstü yazarlardan oluşan bir liste hazırladık. Aşağıdaki listede yer alan insanlar hakkında “bu da kim?” diye düşünüyorsanız ya da bize güvenmiyorsanız kesinlikle haklısınız. Güvenmeyin bize, dikkate almayın bizi. Ama o zaman güneş kremi de kullanmayın ve günde en az altı bardak su içmeyin.
Adonis
Adonis, ödülü şimdiye kadar kazanmış olması gereken Suriyeli bir şairdir. Adonis’in ödülü kazanmamış olması, T.S. Eliot’ın kazanmayışına benzetilebilir. Yine de Adonis bir Arap, yani ikisi komite için muhtemelen aynı şey değil.
Ngũgĩ wa Thiong’o
Kenyalı yazar Ngũgĩ wa Thiong’o, eserlerini İngilizce yerine ana dili olan Gikuyu diliyle yazmaya geçerek ödüle erişimini tamamen ortadan kaldırmaya karar vermiş anlaşılan. Instagram algoritma üreticileri için gerçek bir ilham kaynağı. Bitmez tükenmez misyonu, diller arasındaki hiyerarşiye karşı savaşmak ve edebi ortamı sömürge olmaktan çıkarmaktır. Ayrıca yazarın, bir saat içinde hem Joseph Conrad’a aşık olmanızı hem de ondan nefret etmenizi sağlama yeteneğine de şahidiz. Kargalar Büyücüsü’nü veya anılarından herhangi birini okuyun deriz.
Edwidge Danticat
İsveç Akademisi, altı yıl içinde ikinci kez bir Amerikalı yazarı ödüllendirmek isterse, Edwidge Danticat’tan daha Amerikalısını bulamaz kanaatindeyiz. Yazarın “Dew Breaker” ve “Breathe, Eyes, Memory” adlı kitapları tavsiyemiz olsun.
Garielle Lutz
Amerikalı yazar Garielle Lutz’u okuduktan sonra, evrenin biraz olsun yerinden oynadığını hissetmeyen biri yoktur herhalde. Cümleleri, üstünkörü bir bakışla anlaşılmaz görünebilir. Ancak bu sizi yanıltmasın çünkü aslında, şeylerin anlamını beklenmedik biçimlerde yalın hale getiriyordur. “The Sentence is a Lonely Place” adlı denemesi ve kısa öyküleriyle başlayın, bize hak vereceksiniz. 1973’te Nobel’i alan Patrick White’dan bu yana –aslında Shakespeare’den beri dememek için kendimizi zor tutuyoruz ve övgülerimizi şimdilik dizginliyoruz– yazılmış en iyi İngilizce metinlerden olduğunu göreceksiniz.
Jon Fosse
Norveçli yazar Jon Fosse, Knausgaard’ın öğretmeniydi ve Knausgaard (kendisinin de kabul ettiği üzere) hocasının yolundan gitmedi. Fosse’den herhangi bir metinin okuyabilirsiniz ancak başlangıç için ideali “Sabahtan Akşama”dır. Romanlarından bazılarının baskısı birkaç yıl önce tükendi ve internet sahaflarında gülünç fiyatlara satılıyordu. Yazara bunu bir daha yaşatmayın – okuyun onu.
Shahrnush Parsipur
İranlı bir romancı. Daha fazla tanınmıyor oluşu veya daha çok okunmaması akıllara durgunluk veriyor gerçekten. “Touba and the Meaning of Night” kitabını deneyin. Bu güzel romanı İran’da dört yıl hapis yattıktan sonra yazdı. Pek çok erkeğin anlatmak için sayfalarca uğraştığı şeyi sadece yirmi sayfada, tasavvufi olan ile politik ve bilimsel olanı yan yana getirerek kotarıyor.
Lazlo Krasznahorkai
Macar yazar Lazlo Krasznahorkai’yi okumayı eşsiz bir deneyim olarak görüyoruz – sanki harfleri anlamlı kelimeler oluşturmak için kullanmıyor da anlayabileceğiniz (ya da anlayamayacağınız) bir resme dönüştürmek için anlamı aşkınlaştırıyor. Tarif etmesi çok zor ama “Şeytan Tangosu” ile başlamanızı ve ardından Bela Tarr’ın aynı adlı filmiyle devam etmenizi öneririz.
Annie Ernaux
Fransız yazar Annie Ernaux, olağanüstü bir yazar olmasına rağmen bookstagram’ların dikkatini çekmeyi başardı. “Seneler” ile başlayın – otobiyografik kurmacada bir ustalık eseri.
Anne Carson
Nobel komitesi 2020’de muhtemelen Kanadalı yazar Anne Carson, Louis Gluck ve Charles Simic arasında kalmıştı, bu yüzden ödül için tekrar düşünülmesi biraz zaman alabilir. Carson’ı okumaya “Kırmızının Otobiyografisi” ile başlamanızı öneririz.
Scholastique Mukasonga
Bugüne kadar Afrika’dan hiçbir siyahi kadın, Nobel Edebiyat Ödülü’nü almadı. Hiç! Eğer Fransız-Ruandalı yazar Scholastique Mukasonga bir gün bu ödülü kazanamazsa, Nobel Komitesi gülünç duruma düşer doğrusu.
Maryse Conde
Maryse Conde, Karayip edebiyatının efsane ismidir. 2018 yılında Nobel Edebiyat Ödülü verilmediğinde, alternatif jüri oluşturulmuş ve yazara “Alternatif Nobel” verilmişti. Belki de gerçek Nobel’i vermenin zamanı gelmiştir!
Selim Berekat
Kürt-Suriyeli yazar Selim Berekat bu yıl ödüle resmen aday gösterildi. Mahmud Derviş ve Adonis gibi şairlerden övgüler aldı. Bonus puanı da var: İsveç’te yaşıyor. Şu anda İngilizceye çevrilmiş sadece bir şiir kitabı var.
Hwang Sok-yong
Ve İsveç Akademisi, olur da Koreli bir yazarı ödüllendirerek olaya dahil olmak isterse, o zaman büyük Koreli romancı Hwang Sok-yong’u önerebilir miyiz?
Çok sevdiğimiz ama listeye alamadığımız yazarlar da var elbette. Murphy Kanunlarına göre 2022 Nobel Edebiyat Ödülü, burada adını anmadığımız bir yazara (Mircea Cartarescu, Boubacar Boris Diop, Cesar Aira ya da İsmail Kadare) verilebilir. Hayat böyle…
Lavanya Krishnan ve Sandeep Bethanabhotla
Kaynak: Literary Hub (30 Eylül 2022)
Çeviren: Ozan Çororo