“Beyaz Gemi”deki Büyük Eksik başlıklı geçen yazımda ele aldığım, Aytmatov’un “Beyaz Gemi” romanının Güneş Bozkaya çevirisinde karşılaştığımız eksiklik konusunda şöyle yazmıştım: “Acaba, Güneş Bozkaya’nın esas aldığı Sovyet baskılarından birinde de böyle bir durum mu var, bilemiyorum.”
Son olarak yaptığım araştırmalar tam da böyle bir şeyin söz konusu olduğunu gösteriyor.
“Beyaz Gemi”nin başka dillere yapılmış çevirilerini araştırırken, elime bir İngilizce çevirisi geçti.[1]
İlginçtir, tam olarak aynı bölüm, Güneş Bozkaya ile sözleşmiş gibi Mirra Ginsburg’un çevirisinde de yoktu.
Ancak kitabın başında, çevirmen Mirra Ginsburg tarafından yazılan ayrıntılı önsöz durumu bütün açıklığı ile ortaya koyuyordu. Önsöz’de şöyle deniyordu:
Beyaz Gemi, ilk olarak 1970 Ocak ayında, Şair Alexander Tvardovsky tarafından çıkarılan aylık Sovyet edebiyat dergisi Novy Mir’de yayınlandı ve şiddetli bir tartışmaya yol açtı.
Yazar, kötülüğün iyilik ve güzelliğe karşı zafer kazanmasına izin verdiği iddiasıyla hücuma uğradı. Eleştiricilere göre kitap okuyanları “ümitsizlik ve çaresizliğe sürüklüyor”, aydınlık ve “gerçekçi” alternatiflere değinmiyor ve kötülüğü güçlü, iyiliği ise zayıf gösteriyordu.
Maalesef, Sovyet Rusya’da birçok benzerinde olduğu gibi, Beyaz Gemi’nin yol açtığı tartışma da üzücü bir şekilde sonuçlandı. 1970 yılı sonlarında roman, Aytmatov’un toplu eserlerinin bir parçası olarak yeniden yayınlanırken, romanın son sayfalarında, eleştiricilerin fikirlerine biraz yakınlaşmaya yönelik bazı değişiklikler olduğu görüldü. Açıkçası, kitap halinde yayınlanmasının bir bedeli olarak, kendi eserinin ruhuna uymayan bazı değişikliklerin yapılması için yazarın zorlandığı anlaşılmaktadır.
Bu çeviride, Beyaz Gemi’nin Novy Mir’de yayınlanan orijinal versiyonu esas alınmıştır.
Roman, yazarının olmasını istediği şekliyle kendi gerçeğini taşır. Umarım, okuyucu bunu hoşnutlukla ve anlayışla karşılayacak, bu sevimli ve güçlü kitabı sevecektir.
Öyle anlaşılıyor ki, Hür Yayınevi tarafından 1970 yılı içinde yayınlandığına göre, Güneş Bozkaya çevirisinde de Novy Mir dergisinde yayınlanan versiyon esas alınmıştır.
Oysa kitabın Türkçedeki diğer çevirilerinin tümünde, romanın kitap halinde yayınlanan sonraki baskıları kullanılmıştır. Aradaki fark bundan kaynaklanmaktadır.
Ancak garip olan şudur ki, ne Güneş Bozkaya’nın çevirisinin sonraki baskılarında, ne de Türkçedeki diğer çevirilerin hiç birinde, romanın bu ikili yapısından bahsedilmiyor. Kitabın İngilizceye çevirisini yapan Mirra Ginsburg’un gösterdiği titizlik Türkçe baskıların hiç birinde gösterilmemiş.
Her iki versiyona ait çevirilerin yayınlandığı Türkiye’de aradaki bu bariz farkın ne çevirmenler, ne de okuyucular tarafından –bilebildiğim kadarıyla– şimdiye kadar fark edilmemiş olması veya fark edilse dahi önemsenmemesi de epeyce ilginç bir durum.
Mehmet Aslan
[1] The White Ship, translated by Mirra Ginsburg, Crown Publishers Inc., New York, 1972.